De hogon, het hoogste ambt
Toen de Dogon zich hadden verspreid langs de falaise, ontstond er behoefte aan een hoogste autoriteit, aan iemand die de problemen kon oplossen waar de raad van ouderen niet uitkwam en die bovendien de Dogon kon vertegenwoordigen naar Ama. In het dorp Arou ontstond als eerste het ambt van de hogon. In de loop der eeuwen kregen de meeste grote dorpen langs de falaise hun eigen hogon, de kleine dorpen delen er een. We beschouwen de hogon van Arou nog steeds als de chef van alle hogon. De verschillende hogon staan onderling op gelijke voet, al is er in de praktijk wel verschil in aanzien doordat de ene hogon beter in staat is zijn taken te vervullen dan de andere.
De hogon komt altijd voort uit de landbouwers. Hij moet deel uitmaken van de grootfamilie van de stichters van het dorp en wordt voor het leven benoemd. Elk dorp volgt zijn eigen verkiezingsprocedure: de beste man voor deze functie of de oudste. De keuze voor de beste, de hogon-wadjou, gebeurt via een competitie. De ouderen van het dorp dragen uit hun midden verscheidene kandidaten voor die ze met elkaar vergelijken. Niet alleen afkomst, levensstijl, spiritualiteit en intelligentie spelen een rol, maar ook de acceptatie door Ama. Om dit laatste te achterhalen raadplegen ze diverse orakels, met name de vossenvelden. Voor elke kandidaat worden allerlei vragen uitgelegd en de resultaten tegen elkaar afgewogen. Uiteindelijk rolt er een winnaar uit de bus.
In dorpen waar een hogon op basis van leeftijd wordt gekozen, de kara-hogon, zijn vaak fetisjen aanwezig die alleen offers van de oudste van het dorp aanvaarden. Na de dood van de vorige hogon wachten we altijd twee oogstseizoenen voor de installatie van zijn opvolger. Gedurende deze periode worden de orakels geraadpleegd om te zien of Ama de kandidaat accepteert als hogon. In de praktijk gebeurt het zelden dat deze oudste niet wordt aanvaard, tenzij hij grote verboden van fetisjen heeft overtreden. Omdat de kara-hogon vaak erg oud is of dementerend, spelen de adviseurs een grote rol. Zij nemen het grootste deel van de taken van de hogon over en assisteren hem bij het offeren.
Is een hogon eenmaal gekozen, dan vindt met veel plichtplegingen de installatie plaats. Allereerst krijgt hij van de raad van ouderen de officiële staf van het gezag. Deze staf, in de vorm van een slang, is het symbool van zijn positie; hij draagt hem altijd bij zich wanneer hij problemen tot een oplossing probeert te brengen of wanneer hij rechtspreekt.
Vanaf het moment dat hij deze staf ontvangt, beschouwen we hem als hogon en gelden voor hem veel verboden en beperkingen. Hij mag zijn huis niet meer verlaten, zijn voedsel en drinken worden apart bereid en hij mag zich niet meer in debatten mengen. Hij spreekt immers met de stem van de hogon en niet meer als dorpeling.
De installatie wordt afgerond met drie dagen vol ceremonies en feesten. De voorbereidingen vergen dagen werk. De vrouwen brouwen gerstebier en bereiden het eten. De mannen knappen zijn huis op en voorzien het van nieuwe decoraties. Binnen een dag moeten de nieuwe kleren voor de hogon worden gemaakt. Voordat de zon ondergaat, moeten ze zijn gesponnen, geweven, geverfd en genaaid. De kleding bestaat uit een broek en een wijd gewaad in zwart of indigo. De speciale muts lijkt op de gewone Dogonmuts, maar heeft altijd een aparte hogon-vorm en -decoratie. Je mag hem dan ook niet namaken. De muts is wit, zwart of indigo. Als de hogon rechtspreekt, draagt hij een aparte rode muts.
Aan het eind van de eerste dag vindt een openbare plechtigheid plaats, de dei. Alle mannen en vrouwen uit het dorp zijn erbij aanwezig, en ook veel belangstellenden uit de omringende dorpen. De dei is de ceremonie van het afscheid van de persoon. Hij neemt afstand van alle dagelijkse beslommeringen en invloeden en komt als hogon boven zijn familie en vrienden te staan, hij is er immers voor het hele dorp. Vanaf dat moment wordt de persoon als overleden beschouwd.
De dei vindt plaats op het familie-erf van de nieuwe hogon. Hij neemt plaats op een begrafe-niskleed dat speciaal voor hem is gemaakt. Iedereen zingt en danst en betuigt respect aan de nieuwe hogon door daden uit zijn leven te reciteren. Ook brengen we giften en offeren we enkele geiten. Het bloed wordt over het erf gesprenkeld om hem en het erf te zuiveren van kwade invloeden.
Net als bij een gewone begrafenis wordt de hogon in het kleed gerold, op de schouders van enkele mannen genomen en onder veel geschreeuw en gezang door het hele dorp gedragen. Onderweg vinden er nog vele kleine ceremonies en offers plaats. Tot slot wordt hij het huis van de hogon binnengedragen en uit het kleed gerold. Hij neemt plaats op de troon van rechtspraak en daarmee is de installatie van de hogon een feit.
De twee dagen daarna zijn gevuld met ceremonies in het huis van de hogon. De raad van ouderen en de adviseurs van de vorige hogon dragen alle geheimen en kennis over die hij moet bezitten. Loslippige of te nieuwsgierige dorpsbewoners worden door de raad van ouderen onder voorwendsels naar andere dorpen gestuurd. Zo worden deze geheimen niet verder verspreid. Voor de rest van de dorpelingen en bezoekers bestaan deze dagen uit feesten.
Ten onrechte wordt de hogon wel aangeduid als hogepriester, maar zijn functie omvat veel meer. De hogon is het hoogste ambt dat we kennen en hij is van oudsher niet alleen de geestelijke, maar ook de politieke, juridische en financiële leider van het dorp.
Ik zal allereerst vertellen over de politieke macht. In eerste instantie lost de raad van ouderen problemen op en spreekt recht. Pas als hij niet tot een oplossing kan komen, roept de raad de hulp van de hogon in. De hogon staat boven de raad van ouderen, maar kan problemen pas ter hand nemen na een verzoek daartoe. Zijn rechtspositie is uniek. Hij wordt niet beschouwd als een rechter, maar als het recht zelf. Elk besluit dat hij neemt, is onherroepelijk, ook voor hemzelf.
Aangezien de hogon hoog boven het dorp in zijn eigen huis woont, dat hij niet mag verlaten, krijgt hij bijstand van een speciale groep ouderen die hij volledig vertrouwt. Zij zijn de ogen, oren en mond van de hogon en houden hem op de hoogte van alles wat er in het dorp speelt, ze adviseren en brengen zijn besluiten over. Tot de koloniale tijd fungeerden zij ook als politie. Door hun speciale positie kunnen zij ook voorkomen dat een te oude of demente hogon verkeerde beslissingen neemt. Als zij voor de hogon op stap zijn, dragen ze speciale ambtsstaven als symbool van hun functie en om aan te geven dat zij met de stem van de hogon spreken.
Voordat de hogon rechtspreekt, wordt vaak de hulp van een ama ingeroepen om te bepalen of iemand echt schuldig is of niet. We gebruiken daar meestal een speciale fetisj voor, waar de verdachte zijn hand op moeten leggen als hij wordt ondervraagt en zijn verklaring aflegt. De ama die in deze fetisj woont, heeft een speciale kracht. Als iemand de waarheid spreekt gebeurt er niets, maar als hij liegt terwijl hij de fetisj vast heeft, zal hij binnen een dag sterven. Elk dorp kent daar voorbeelden van. Vaak is het feit dat mensen de fetisj moeten aanraken al genoeg om ervoor te zorgen dat ze hun verhaal aanpassen aan de waarheid.
Een hogon heeft geen eigen bezit. Zijn levensstijl is uiterst sober, zijn huis en alles wat hij nodig heeft, wordt hem door de gemeenschap gegeven. Toch had de hogon vooral vroeger ook veel economische macht. Door zijn speciale positie kreeg hij regelmatig giften van de dorpelingen voor het brengen van offers. Op marktdagen bepaalde hij de prijs van de goederen om te voorkomen dat in tijden van droogte en armoede de mensen niet meer in staat zouden zijn aan voedsel te komen. Hij ontving dan een deel van de opbrengst in natura. De hogon gebruikte een deel van dit vermogen voor het brengen van offers. De rest werd bewaard om te gebruiken in tijden van schaarste en droogte voor het hele dorp. De hogon besloot aan wie het ten goede zou komen.
Zoals alles in onze maatschappij is de kosmogonie verweven met de hogon, nog sterker dan bij andere Dogon. De hogon heeft de meeste kracht met de fetisjen en is daardoor de hoogste bemiddelaar tussen de mens en Ama en hiermee de belangrijkste vertegenwoordiger van de mens als verbindingsschakel tussen hemel en aarde. Het is de hogon die de offers pleegt bij de Lèwè en die de hulp van Ama kan inroepen bij grote problemen die het hele dorp aangaan. Het meest directe contact tussen Ama en de Dogon loopt via de hogon, zoals ik al heb verteld.
De hogon wordt altijd omgeven door geesten. Om bezoekende mensen en de geesten tegen elkaar te beschermen heeft hij een speciaal instrument bij zich, een soort handklokje, dat hij voortdurend bespeelt om de geesten te waarschuwen dat er bezoekers naderen. Als de hogon alleen is, veranderen deze geesten in witte slangen en leven met tientallen tegelijk in zijn huis. De slang is het symbool van de hogon en we beschouwen de slang als een heilig dier. Als het moment van de dood voor de hogon is gekomen, verdwijnen de slangen uit het huis. Ze komen pas weer terug als er een nieuwe hogon is geïnstalleerd. In sommige dorpen leven geen slangen, maar slaapt de hogon op een houten bed in de vorm van een slang.
De hoge positie van de hogon weerspiegelt zich in de plaats, de vormgeving en versiering van zijn huis. Het is altijd het hoogst gelegen huis van het dorp, direct aan de voet van de loodrechte rotswand. Ook de indeling is overal gelijk. Na binnenkomst van het erf kom je op het binnenplein met de zetel van de hogon, gemaakt van hout of klei. Hier ontvangt hij bezoek en vanaf de zetel spreekt hij recht. Deze binnenplaats is voor alle mannen en niet-vruchtbare vrouwen uit het dorp toegankelijk, de rest van het huis niet. Helemaal achter in het huis bevindt zich het vertrek of de grot voor de Lèwè, alleen toegankelijk voor de hogon en zijn helpers. Aan de andere kant van het huis ligt de keuken waar het eten voor de hogon wordt klaargemaakt. Daartussenin ligt het slaapvertrek van de hogon met als enige meubilair een traditioneel houten bed in de vorm van een uitgeholde plank en wat opbergruimte voor zijn kleren en persoonlijke spullen. In hetzelfde vertrek liggen vele kleine fetisjen die hij gebruikt om hulp te vragen aan de ama’s en om zich te beschermen tegen kwade invloeden en aanvallen.
De wijze van decoreren verschilt per dorp en hangt af van de lokale tradities en de kunde van de ambachtslieden, maar het kleurgebruik is overal hetzelfde: rood, wit en zwart. De rode kleur symboliseert het bloed van het offer, niet alleen de offers die de hogon brengt bij de fetisjen, maar ook zijn eigen opoffering voor het belang van het dorp. Het wit en het zwart symboliseren de dag en de nacht: de hogon staat dag en nacht klaar voor het dorp. Het wit symboliseert het leven, het zwart de dood en het feit dat de hogon al begraven is voordat hij in functie treedt.
Op zijn huis staan de zon, de maan en de sterren afgebeeld. De zon verlicht de wereld en is het symbool van het leven, de maan en de sterren verlichten de nacht en maken zo het doorgaan van het leven mogelijk. Samen symboliseren deze hemellichamen de hemel: de Dogon zijn op aarde om de verbinding te vormen tussen de aarde en de hemel. De hogon is hierin de belangrijkste schakel en daarom heeft hij recht op deze symbolen. Bovendien staan deze symbolen voor kennis. De hogon is als enige in staat de geheimen van Ama te horen en kan daarmee het leven van de Dogon verlichten. Uiteraard zijn er afbeeldingen van slangen.
Het werk van een hogon met de fetisjen onttrekt veel kracht aan hem, waardoor hij vaak al binnen vijf jaar overlijdt. Als hij deze periode overleeft, wordt dit geduid als een teken van grote kracht. Hij ontvangt dan een levende schildpad en we schilderen een schildpad op zijn huis. De levende schildpad staat symbool voor kracht in ouderdom, ook in letterlijke zin: de hogon gebruikt hem als stoel als hij bezoekers ontvangt. Mocht de schildpad overlijden, dan dient het schild als bord en krijgt de hogon een nieuwe. Net zoals de slangen verdwijnt de schildpad vlak voor de dood van de hogon en net zoals de slang is de schildpad een heilig dier.
Naast deze symbolen worden op veel plaatsen ook versieringen aangebracht waarvan de esthetische waarde belangrijker is dan de symbolische. Meestal zijn dit reliëfs van klei die afbeeldingen van maskers of het gezicht van de hogon weergeven. Vooral deze laatste zijn vaak ware kunstwerken.
Bij elk huis wordt aangegeven hoeveel hogon er al in hebben gewoond. De wijze waarop varieert. Soms hangen alle touwen waarmee de vorige hogon zijn begraven over een van de muren, bij andere dorpen hangen alle kaken van de geiten die geofferd werden bij de begrafenissen aan een muur.
De hogon beheert de krachtigste fetisjen die het hele dorp aangaan. Dit brengt strenge verboden met zich mee, want het omgaan met deze fetisjen is een riskante zaak. Zij kunnen veel goed doen, maar bij het overtreden van de verboden zijn de gevolgen enorm. Niet alleen voor hem persoonlijk, vaak leidend tot de dood, ze kunnen ook rampen over het dorp afroepen. Daarom bepalen de verboden in hoge mate zijn levensstijl, maar ze hebben ook invloed op de dorpelingen. Ook hier is weer sprake van de zo kenmerkende verwevenheid tussen de kosmogonie en het dagelijks leven van de Dogon.
De hogon heeft een enorme kracht nodig door zijn contacten met de sterkste fetisjen en met Ama. Deze kracht vormt zelfs een bedreiging voor de oogst. Als zijn voeten de landbouw-aarde aan de voet van de falaise zouden raken, zou door zijn grote kracht de oogst mislukken. Om dit te voorkomen leeft de hogon hoog boven het dorp in de speciale hogon-woning. Op dit terrein bevinden zich alle fetisjen, zijn waterbron, graanschuren enzovoort. Zelfs hier vermijdt hij elk contact met de aarde door het dragen van schoeisel met leren of houten zolen. De hogon wordt bij zijn installatie naar deze woning gedragen en verlaat die niet meer tot zijn dood. Om dit te symboliseren wordt er na zijn dood een gat in de muur gehakt om het lichaam naar de begraafplaats te brengen. Of zoals de Dogon zeggen: de hogon betreedt zijn woning door de deur, maar verlaat haar door het raam.
Een van de grootste verboden van de Lèwè is het bloed van ongestelde vrouwen. Niet alleen directe, maar ook indirecte aanraking hiermee van de Lèwè of de hogon kan tot enorme rampen leiden. De Lèwè is de sterkste geest en beschermt het dorp tegen invallen en rampen, maar kan zijn kracht dan gebruiken tegen het dorp zelf. Om dit te voorkomen heeft de hogon alleen contact met mensen in de onvruchtbare leeftijd: kinderen tot een jaar of twaalf en ouderen vanaf een jaar of vijftig.
Ook het eten en drinken van de hogon wordt bepaald door deze verboden. Het nuttigen van fonio is bijvoorbeeld uit den boze en hij krijgt alleen voedsel dat apart voor hem is klaargemaakt. Dit wordt verbouwd op speciale akkers en alleen jonge jongens en meisjes mogen deze bewerken. Na de oogst wordt het voedsel direct naar zijn eigen graanschuren bij zijn woning gebracht. Oude vrouwen, die niet meer vruchtbaar zijn, bereiden hier zijn maaltijden.
Het drinkwater voor de hogon komt uit een aparte bron die zich altijd op zijn erf bevindt. Een speciale fetisj van klei beschermt het water. Elke keer als er water wordt gehaald, doet men een klein stukje klei in het water, waardoor alle slechte invloeden van buitenaf en vergiften worden vernietigd. Omdat ook de nacht een verbod van de ljewe is, eet en drinkt de hogon alleen overdag. Wel kan hij ‘s-nachts offers plegen bij andere fetisjen, want elke fetisj kent zijn eigen tijd van offeren.
De hogon heeft ook geen lichamelijk contact met artikelen van een onbekende bron, bijvoorbeeld van de markt of van buitenstaanders. Deze kunnen in aanraking zijn geweest met ongestelde vrouwen. Daarom gaat bij een bezoek aan een hogon het contact altijd via een van zijn adviseurs, die niet alleen de geschenken aanpakt en beheert, maar vaak ook het gesprek voert. Bezoekers worden altijd op een speciale plek in de woning ontvangen. De hogon brengt op deze plek regelmatig offers, om haar te zuiveren van slechte invloeden.
De vrouw van de hogon kan bij hem wonen als zij de vruchtbare leeftijd is gepasseerd. Zij zal alles doen om voor hem te zorgen en hem te beschermen. Ze zorgt vaak voor het eten, verpleegt hem als hij ziek is en helpt hem bij veel van zijn functies, behalve bij het brengen van offers. Aangezien zij niet in aanraking komt met de fetisjen, mag zij zich vrij door het dorp bewegen. Zijn omgang met zijn kinderen verloopt op dezelfde wijze als met andere dorpelingen: geen lichamelijk contact als ze in de vruchtbare leeftijd zijn.
Als de hogon overlijdt, wordt zijn lichaam bijgezet in de speciale hogon-begraafplaats. Dit gaat vergezeld van enkele plechtigheden en veel dure en bijzondere giften, waaronder Tellem-voorwerpen en -sieraden. Zo’n begraafplaats is te herkennen aan de grote hoeveelheid potten voor gierstebier en -pap die buiten staan. Als er een complete cyclus van zaaien, oogsten en droge tijd is verstreken, is er de officiële ceremonie van het begraven van de ziel. Pas daarna wordt de volgende hogon geïnstalleerd.
Omdat we het nu toch over ethische kwesties hebben, zal ik vertellen over criminaliteit en eerlijkheid bij de Dogon. De Dogon worden als heel eerlijke mensen beschouwd. Het is niet voor niets dat ze vaak worden ingezet als bewakers, bijvoorbeeld van huizen. Toeristen worden weinig bestolen in Pays Dogon. En als ze al worden beroofd, is dat vaak door andere toeristen of door hun gids. Veel gidsen doen zich namelijk voor als Dogon, maar zijn het niet.
Eerlijkheid is bij ons heel belangrijk. Wie oneerlijk is, wordt niet gerespecteerd en sociaal uitgesloten. Onze wereld is heel klein, iedereen kent iedereen in een dorp. Als je oneerlijk bent, weet iedereen dat binnen de kortste keren. Je leven lang krijg je dat te horen. Je word met achterdocht behandeld en kan veel dingen zijn niet meer voor je weggelegd. Je kunt bijvoorbeeld geen lid worden van de ouderenraad en je mag niet in de toguna zitten als je ouder bent.
Het wordt ook lastig om voor je kinderen een man of vrouw te vinden. Zij komen immers uit een familie die niet serieus is. Dit stempel kan je ook worden opgeplakt als je heel gierig bent en bijvoorbeeld heel veel gierst in je schuur hebt terwijl andere Dogon honger lijden. Je wordt beschouwd als een lagere Dogon en dit brandmerk blijft generaties lang aan de familie hangen. Je bent iemand die een negatieve invloed op de samenleving heeft en dat leidt er vaak toe dat je min of meer gedwongen wordt het dorp te verlaten. Vandaar dat een Dogon ervoor zorgt dat hij zo correct mogelijk is. Je zult in de gevangenis weinig Dogon treffen. En als je er een tegenkomt, is dat eerder een moordenaar dan een dief of leugenaar.
Nu zijn wij ook mensen en natuurlijk komt het voor dat een Dogon oneerlijk is of iemand vermoordt. Je valt dan onder het Dogonrecht dat is gericht op het voortbestaan van een harmonieuze samenleving. Dit recht maakt overigens steeds meer plaats voor het Malinese recht, waarbij je aan de politie wordt overgedragen en je je straf volgens het wetboek ondergaat. Moord wordt zwaar bestraft. Je moet onder meer een van je dochters uithuwelijken aan het getroffen gezin. Als dat meisje een kind krijgt, wordt het nieuwe leven beschouwd als vervanging voor het verloren leven en is de zaak gesloten. De familie van de moordenaar wordt verder niets kwalijk genomen en het evenwicht in de maatschappij is hersteld: een leven voor een leven.
Diefstal of liegen is een heel ander verhaal, want dan berokken je in onze ogen niet alleen materiële, maar ook immateriële schade. De samenleving kan niet meer op je bouwen in moeilijke tijden. Wij leven op de rand van de Sahel, een harde wereld, waar droogte kan leiden tot de hongerdood van een hele familie. Als je iemand door het stelen van geld, voedsel of spullen de kans ontneemt om de periode van droogte door te komen, ben je voor de hele samenleving niet meer te vertrouwen. De harmonie van de maatschappij is verbroken en die valt niet te herstellen met alleen een materiële straf.
Dit geldt ook als je je niet aan de taboes of de regels van de fetisjen houdt of als je stelselmatig geen respect voor de ouderen toont. Gaat het om een ernstig vergrijp of val je in herhaling, dan kan de hogon of de raad van ouderen besluiten je uit het dorp te verbannen, samen met je vrouw en vaak met de kinderen. Het enige dat je dan rest, is naar een grote stad te gaan of een eigen, nieuw dorp te stichten. Ook in andere bestaande dorpen ben je niet meer welkom. We gaan niet snel over tot zo’n verbanning, maar soms is het nodig. De gemeenschap kiest voor zelfbescherming door je uit haar midden te verwijderen. Als je hier geen gehoor aan geeft en blijft wonen in het dorp, dan wordt je huis vernietigd zodat je wel moet verhuizen.
De antilope
Er was een Dogon die veel aanzien genoot in zijn dorp Kani Bonzon en die men als eerste hogon wilde installeren. Maar voordat de installatie kon plaatsvinden, had hij de hoorn van een antilope nodig, zo had Ama hem verteld. Hij trok erop uit, maar werd al snel opgemerkt door een krijger uit het dorp. Bang als de krijger was voor de magische kracht van deze man, besloot hij hem te achtervolgen en te doden. De man vond de antilope en toen die sliep, sneed hij een van de hoorns af. De antilope werd wakker, maar in plaats van boos te worden gaf hij de man een zaadje, een kiezelsteen en een beetje water. Hiermee zou hij zijn achtervolger kunnen afschudden. Toen de krijger te dichtbij dreigde te komen, gooide de man het zaadje op de grond en daaruit groeide in één keer een heel bos tussen hem en zijn achtervolger. De krijger gaf echter niet op en baande zich een weg door het bos. Toen hij de man weer dicht op de hielen zat, gooide de man de kiezel op de grond en opeens stonden ze aan verschillende kanten van een rotswand. Maar ook nu gaf de achtervolger niet op, en toen hij weer vlakbij was, gooide de man het water op de grond. Hieruit ontstond een enorm meer tussen hen. Nu was de krijger verslagen. Hij kon niet snel genoeg de overkant van het meer bereiken en dus slaagde de man erin veilig thuis te komen mét de hoorn van de antilope. Door deze daden had hij de man zijn kracht bewezen en werd tot eerste hogon gekozen, ook door de achtervolger. Die mocht hem weliswaar niet, maar moest de bewijzen van diens kracht wel erkennen. Sindsdien vereren de Dogon in de omgeving van Kani Bonzon de antilope als heilig dier. Het was immers dit dier dat de man de middelen gaf om zijn magische kracht te tonen.
Tegenwoordig is het steeds moeilijker een plek in de gemeenschap te vinden voor de hogon. Vanaf de koloniale tijd is zijn positie steeds meer uitgehold. Zijn politieke macht is vrijwel geheel overgenomen door de staat, die nu de rechtspraak pleegt en wetten invoert waar ook de Dogon zich – zij het schoorvoetend – steeds meer aan houden. Slechts af en toe is er nog behoefte aan de rechtspraak door de hogon. Door de intrede van geld en de vrije markteconomie, en de sterk afgenomen behoefte aan offers, is ook zijn economische macht vrijwel verdwenen. Wat hem op veel plaatsen rest, is de religieuze functie. Maar door de toenemende groei van de islam en het christendom ten koste van het animisme hebben steeds minder dorpen behoefte aan een hogon. Toch zijn er nog veel dorpen waar de hogon in ere wordt gehouden en niet alleen in de animistische dorpen. Veel islamieten en christenen roepen in zware tijden de hulp van Ama in. Een goed voorbeeld is de grote Saheldroogte in de jaren tachtig, toen ook veel islamieten en christenen, zij het discreet, de hogon raadpleegden.