HOOFDSTUK 6

Mammie en Camilla kwamen in februari naar ons toe. Ze waren niet meteen na Ella’s geboorte gekomen, want Camilla kwam net terug van de Malediven, toen werd het Kerstmis en toen begon de uitverkoop…

‘Wat fijn voor u, mevrouw,’ zei Violet. ‘In Afrika is het de gewoonte dat als een vrouw een baby krijgt, de grootmoeder altijd voor de baby en de jonge moeder zorgt. De jonge moeder mag alleen rusten, eten en melk voor de baby maken.’

‘Laat ik je dan maar waarschuwen, Violet, want dat klinkt niet als mijn moeder.’

Ella was tien weken oud. Haar kreetjes klonken niet meer als gemiauw. Als ik haar oppakte, voelde ze niet meer aan als een schriele zak vol botjes. Haar handen waren niet meer gigantisch in vergelijking met de rest van haar lijfje en het zweet brak me niet meer uit als ik haar moest baden. Ze had heldere ogen, ze was tevreden en ze lag in een grote, verende Silver Cross-kinderwagen die Margaret in een schuur achter de woning van de Britse ambassadeur had gevonden.

‘Ik moet aannemen dat deze kinderwagen in de nadagen van het Britse Rijk uit Engeland is gekomen, toen Botswana nog Bechuanaland heette en Afrika de plek was waar je tweede zonen en paria’s naartoe stuurde. Hij moet vervoerd zijn met een postschip van Union-Castle dat uit Southampton vertrok en twee weken later in Kaapstad aanlegde…’

Als Ella midden in de nacht begon te blèren, tilde ik haar uit de kinderwagen en legde haar op de kampeermatras op de vloer naast ons bed. Dan ging ik naast haar liggen om haar de borst te geven. Ik leerde al snel om steunend op mijn elleboog in slaap te soezen en Will hoorde ons nooit.

Als ze genoeg had gedronken, schoof ik weer in bed, sloeg mijn armen en benen om mijn man heen en viel in slaap met mijn neus in het inktzwarte haar op zijn achterhoofd.

Het bezoek van mammie en Camilla begon goed. Ik had een paar telefoontjes gepleegd en een paar luchtvaartgunsten opgeëist en mammie kreeg vanaf haar vertrek uit Noord-Ierland tot aan haar landing in Botswana een vipbehandeling. Het was moeilijk te geloven dat dit mammies eerste lange vlucht was; ze had nooit verder gereisd dan naar Londen, voor een huwelijksreis van een weekend.

‘Je vader zegt dat je niet ver hoeft te reizen om een zondaar te vinden.’

De eerste klas van Ex-Pat Air is uitgevoerd in beige, taupe en oker, de stoelen zijn bekleed met leer, de slopen zijn van linnen, de uitgedeelde dekens zijn van kasjmier en geen mens houdt je tegen als je er eentje het toestel uit wilt smokkelen.

De vlucht naar Johannesburg was het toppunt van rust en gerieflijkheid—Marian was op speciaal verzoek de purser, en ze werd geroemd om haar organisatietalent. Alle stewardessen glimlachten, alle armleuningen blonken en op elk belletje werd prompt gereageerd. De stewardessen hielden geen onderonsjes wanneer Marian de leiding had, de pantry was nooit gesloten omdat er ‘geïnventariseerd’ moest worden, geen stewardess die eten opdiende zei ooit: ‘Natuurlijk hebt u keus, meneer: opeten of laten staan!’ We grapten altijd dat als ons toestel onverhoopt ontplofte, Marians hoofd zou worden teruggevonden zonder dat er een haartje op de verkeerde plek zat.

De piloot was commandant Andrew Cunningham, eveneens op speciaal verzoek, de charmante ex-luchtvaartman die van snelle auto’s hield en mijn gezagvoerder was geweest. Hij gebruikte achter in de eerste klas de maaltijd met mammie en nodigde haar toen uit in de cockpit: ‘Kom mee naar mijn cockpit, mevrouw, dan laat ik u iets onvergetelijks zien.’

De vipbehandeling steeg mammie naar het hoofd. Camilla zei dat het heel aandoenlijk was hoe ze had opgemerkt: ‘Heeft Francesca dit echt allemaal opgegeven voor een aannemer?’

Op de ochtend van hun aankomst keek Will geamuseerd toe terwijl ik bruin uit een potje op mijn linkerarm smeerde.

‘Hoe kom je aan dat spul?’

‘Uit mijn lading! Om het evenwicht te herstellen! Anders zegt mammie zodra ze me ziet: ‘Schat, waarom is je ene arm wit en de andere bruin?’’

Will lachte me niet uit, maar zei: ‘Draai je om, dan doe ik je schouderbladen, je wilt je moeder niet gestreept ontvangen.’

Mammie kwam door de douane, liet Camilla en mij zij aan zij in de houding staan voor een inspectie en verkondigde toen barstend van trots: ‘Zelfs nu, nu je pas een kind hebt gekregen, Francesca, zou ik jullie vast niet uit elkaar kunnen houden als je niet van dat oranje nepbruin op je arm had gesmeerd en niet van die afgrijselijke kleren droeg!’

Toen ze voldoende dubbel had gezien, kreeg mammie al snel genoeg van Botswana en vooral van Ella, die op het eerste gezicht een hekel aan haar had en hysterisch begon te gillen wanneer ze in de buurt kwam. (Ella’s vloeiende ritmes raakten helemaal in de war. In plaats van ontspannen op mijn borst te dutten bij een video van Friends (Carol ging bevallen van Ben, verder waren we nog niet) werd ze nu elke ochtend met zorg gebaad, bepoederd en in een mal roze pakje gehesen).

‘Dat kind heeft honger,’ zei mammie. ‘Dat kind heeft vast voedsel en opvolgmelk nodig. Jouw moedermelk heeft geen kwaliteit, Francesca. Hij is zo dun als water en zit vol geparfumeerde zeep en deodorant. Wat je ook eet, zij krijgt er darmgas van en moet ervan gillen. Jij hebt natuurlijk vanaf je geboorte de fles gekregen. Ik kruimelde er beschuit in toen je oud genoeg was en je sliep de hele nacht door.’

Will was verontwaardigd. ‘Waarom vind je het goed dat je moeder zo tegen je praat? Die tien weken voordat zij op haar bezemsteel binnen kwam vliegen, maakten de baby en jij het prima!’

Tegen beter weten in stond ik toe dat mammie me naar de Village Spar dirigeerde om flessen, opvolgmelk en potjes babyvoeding voor Ella te kopen. Het personeel nam haar van me over en gaf haar door terwijl ik mijn inkopen deed.

‘Kinderen!’ zei de man van het brood. ‘Ik ben er gek op. Ze zijn zo onschuldig.’

‘Ik heb een blank kind in mijn armen!’ zei de jongen van het vlees.

‘Weet je wel zeker…’ fluisterde mammie.

‘Ja, ik weet heel zeker dat ze haar niet stelen.’

‘Deze baby is nog te klein voor flesvoeding,’ zei de caissière.

‘Zet je baby een wollen muts op,’ zei de vrouw van de sigaretten.

‘Deze baby is nog te klein om buiten te komen,’ zei de vrouw die plastic schalen verkocht op het parkeerterrein.

‘Wat zijn die mensen bazig!’ zei mammie.

De pot verwijt de ketel.

Gelukkig hield Ella van eten. Mammie gaf haar een naar mijn mening exorbitante portie gepureerde wortelen die ze dapper opat, zonder te spugen, waarna ze een kwartier behaaglijk aan de borst lag te sabbelen.

‘Moedermelk zal wel dorstlessend zijn,’ gaf mammie toe.

Binnen een paar dagen had Ella onder mammies waakzame blik een routine gekregen: ze kreeg een fles opvolgmelk als ontbijt, fruit tussen de middag (weggespoeld met moedermelk), nog een fles opvolgmelk om zeven uur ‘s-avonds en de rest van de tijd werd ze voorzien van moedermelk.

‘Dat kind moet een fopspeen hebben,’ zei mammie. ‘Als ze op een fopspeen sabbelde, zou jij niet zoveel tijd kwijt zijn aan die borstvoeding. Dan zou je een leven kunnen hebben, Francesca.’

Maar dit was mijn leven.

Camilla, die dacht dat het leven in Afrika een excuus was om elke dag in een minuscule bikini te zonnebaden, had zich de ligstoel in de tuin toegeëigend.

‘Jammer dat jullie geen zwembad hebben, maar ik kan natuurlijk het bad laten vollopen als ik moet afkoelen.’

Violet stond voor een raadsel. ‘Wat doet ze daar?’

‘Ze wil bruin worden.’

‘Maar ik gebruik Vanishing Cream om mijn huid lichter te maken!’

‘Het leven is onrechtvaardig!’

Het werd al snel duidelijk dat ik een hectisch schema zou moeten opstellen om mammie bezig te houden. Ze had al wild bekeken met Barbara en wildragout gegeten in het restaurant van het Mokolodi. Ze was al met Margaret naar een ambassadefeest geweest, waar ze was voorgesteld aan prinses Anne. Ze was al met Dorothy naar een ontbijt met Bijbelstudie geweest.

‘Heel leuk,’ zei mammie telkens na afloop. ‘En nu, schat?’

‘Ik weet het niet. Ik weet niet wat er nu komt. Er komt niets meer.’

‘Maar wat dóé je dan de hele dag?’

(Mammie dacht dat het leven in Afrika een glamourfilm was, zoiets als Out of Africa of White Mischief.)

‘Wat zou je willen doen, mammie?’

‘Nou, eigenlijk hoopte ik een paar slangen te zien, schat. Is het echt noodzakelijk dat je diesel om je hele tuin giet om te voorkomen dat ze binnenkomen?’

Mammie was zo radeloos van verveling dat ze haar vermaak bij Violet zocht.

‘Waar ligt je dorp, lieverd?’ Mammie pakte er een enorme kaart van Botswana en een spiraalschrift vol genummerde vragen bij. Dezelfde twintig vragen die Charles, de tuinman, de vorige dag voorgelegd had gekregen.

‘Hoe reis je erheen? Hoe lang duurt dat? Wat kost het? Betaalt Francesca je reiskosten? Hoe vaak ga je naar huis? Leeft je moeder nog? Hoe oud is ze? Heb je broers en zussen? Hoeveel betaalt Francesca je?’

‘Ik vind dat je je personeel uitbuit,’ verkondigde mammie tijdens het avondeten.

‘Pardon?’

Ella, die in haar kinderwagen in onze slaapkamer aan het eind van de gang lag, zette het op een brullen. Ik had haar net de fles opvolgmelk van zeven uur opgedrongen. Ze was met glazige ogen van uitputting en zonder nog een kik te geven onder zeil gegaan, en ik rekende uit dat ze exact zeventien minuten had geslapen.

‘Het is een klassiek voorbeeld van uitbuiting van de onderklasse. Ik heb Violet vragen gesteld en de berekening gemaakt. Jullie betalen haar minder dan het minimumloon, terwijl ze van zeven uur ‘s-ochtends tot zes uur ‘s-avonds kookt, poetst, strijkt en jouw rommel opruimt. Ik heb je vanochtend wel gezien. Je zat te ontbijten, het kind begon te huilen en jij sprong op en rende weg zonder ook maar even te zeggen: ‘Pardon, Violet, als het niet te veel moeite is, Violet, ik zou je heel dankbaar zijn als je mijn theekop wilde afruimen, Violet.’ Zo hebben we je niet opgevoed, Francesca. We hadden geen bediendes toen jij klein was, maar we hebben je altijd aangemoedigd mensen die het minder goed hebben getroffen dan jij vriendelijk te behandelen.’

‘Dienstmeisje. Violet is ons dienstmeisje, geen bediende.’

Het gebrul uit de slaapkamer was inmiddels oorverdovend. Als Ella nog even bleef krijsen, zou er een ader springen.

‘Sorry, maar ik moet naar Ella toe. Als ze nog langer blijft huilen, spuugt ze haar hele fles uit.’

‘Die baby moet Infacol hebben,’ zei Camilla. ‘Dat is geweldig voor baby’s met koliekjes. Je spuit het in haar mond voordat je haar eten geeft, het legt een voering in haar buik. Hetzelfde principe als een groot glas melk drinken voordat je uit eten of drinken gaat.’

Mammie riep me door de gang na: ‘Ik ben eerlijk gezegd diep teleurgesteld. De Presbyteriaanse Vrouwenvereniging heeft me gevraagd of ik volgende maand als eregast een praatje over mijn reizen door Afrika wil houden. Wat moet ik mevrouw Dawson van de dokter of lady Millicent Flood vertellen als ze vragen hoeveel jij je dienstmeisje betaalt? Ik kan toch niet tegen hen liegen?’

‘Nu moet u ophouden, mevrouw Simms,’ zei Will. Tot dan toe hadden mijn moeder en hij een wankel bestand gehad, maar terwijl ik met de krijsende Ella door de gang ijsbeerde, voelde ik aan dat er oorlog dreigde. Will heeft weinig geduld met evangelische toeristen die met hun koffers vol malaria-pillen, zonnebrandcrème, flessenwater en condooms voor twee weken naar Afrika komen en daarna vermoeiende preken houden over het kwaad dat kolonialisme heet, de wereldschuld, racisme en apartheid. Het maakt hem sarcastisch. ‘Over welk minimumloon hebt u het?’

‘Dat van het Verenigd Koninkrijk, Will.’

‘Maar we zijn hier niet in het Verenigd Koninkrijk, we zijn in Afrika. En Violet krijgt vier keer het minimumloon van Botswana—ze verdient meer dan de secretaresses op mijn bouwplaats. En dan heeft ze ook nog eens een gratis woning achter in de tuin met gratis elektriciteit en gratis stromend water. Ze woont daar met haar dochter en haar vriend en ze verhuurt de ruimte aan iedereen die ze er verder nog bij kan stouwen. Soms wonen er meer Afrikanen in Violets huis dan vroeger op de compound van onze boerderij in Zimbabwe.’

Ella had last van constipatie. Na veel gekerm en gepers liep ze knalrood aan van inspanning en produceerde een keiharde drol die ik tussen mijn vinger en duim kon oppakken. De poep had een zacht oranje kleur, de kleur van wortelpuree met opvolgmelk.

Mammie kruiste de degens met Will, wat mij de tijd gaf om mijn dochter weer aan de borst te leggen, en na een troostende voeding sukkelde ze weer in slaap. Net toen ik haar voorzichtig in haar kinderwagen legde, werd ik me bewust van de onbehaaglijke stilte aan de eettafel.

Toen bemoeide Camilla zich ermee: ‘Is dat niet schitterend, mammie? Je kunt tegen mevrouw Dawson van de dokter en lady Millicent zeggen dat Francesca goede werken doet in Afrika.’

Er viel een beladen stilte. Ik nam mijn plaats weer in en onderdrukte een glimlachje, want ik wist wat die ondeugende Camilla nu zou gaan zeggen.

‘Heb je een speciale reden om over mevrouw Dawson van de dokter en lady Millicent te beginnen, mammie?’

Ik schoot in de lach, Camilla schoot in de lach en mammie schoot tegen wil en dank ook in de lach, en we waren weer een avond van het gedoe af.

Alleen Will snapte de grap niet. De volgende dag ging hij naar een reisbureau in de stad en kwam terug met reserveringen voor een volledig verzorgde, volledig betaalde reis naar de Madikwe Safari Lodge. Twee dagen en twee nachten, vertrek om twaalf uur ‘s middags, en hij zou mammie en Camilla er zelf naartoe brengen.

‘Maar de Madikwe Safari Lodge is peperduur. Het is een van de meest exclusieve hotels van Zuid-Afrika. Wij zijn er nooit geweest.’

‘Het alternatief,’ zei Will dreigend, ‘is dat ik je moeder naar het Khutse Wildpark aan de rand van de Kalahari breng en haar daar achterlaat.’

‘Maar het kampeerterrein daar wordt geterroriseerd door een troep dolle leeuwen. Barbara vertelde dat er afgelopen weekend een paar Engelse docenten zaten en dat een van de leeuwen zo dichtbij kwam dat ze zijn adem door het tentzeil heen konden voelen.’

‘Precies! En als jouw bazige moeder haar hoofd uit de tent had gestoken, had die leeuw haar in zijn muil genomen en opgegeten.’

Toen mammie en Camilla eenmaal naar de Madikwe Safari Lodge waren vertrokken, werden de potjes babyvoeding en plastic flessen opvolgmelk opgeborgen en vielen Ella en ik weer terug in onze simpele, babygerichte ritmes. Rusten, eten, slapen en video’s van Friends kijken.

‘Deze baby is Afrikaans,’ zei Violet goedkeurend, want zodra Ella veilig op Violets warme, brede rug was gebonden, nestelde ze zich ertegenaan en viel in slaap.